Een ontzettend leuke ontdekking

 bratje!

Als je een taal zou weergeven als een gebouw, dan is het Nederlands wat mij betreft een middeleeuws kasteel, zoiets als het Muiderslot, of het kasteel van Floris: niet al te groot, opgetrokken uit baksteen, robuust. Geen paleis dus, zoals in Versailles, geen groot kasteel zoals Balmoral castle, maar een klein, compact, oud en stoer kasteeltje. Eergisteren kon ik niet slapen en raakte ik aan het ronddwalen in het  kasteel. Ik stuitte op een deur waarachter zich een interessante kleine schatkamer bleek te bevinden; een kamer met prachtige maar ook raadselachtige objecten. Ik heb het raadsel inmiddels ook opgelost zoals je aan het eind van mijn post zult zien.

Het gaat om de schatkamer van Ont-. In het Nederlands is ont- is een veel voorkomend voorvoegsel. Denk aan woorden als ontlopen, ontheiligen, ontknopen, ontbossen, ontnemen, onthullen, en inderdaad: ontdekken. Nou, wat is daar nou bijzonder en raadselachtig aan, zult uwes zeggen. Inderdaad, tot nu toe nog niks. Ont- voegt iets toe aan het werkwoord waaraan het vastzit, namelijk de tegengestelde beweging of handeling. Soms bestaat het kale werkwoord overigens niet (of niet meer), zoals ontfutselen, onthutsen. 

Vervolgens kom ik, nadenkend in mijn bed, op woorden als ontwaken, ontbranden, ontdooien, ontstaan, ontkiemen, ontslapen, ontbijten, ontspringen. Hé, dat is grappig... Hier betekent ont- iets anders. Volgens de eerste groep zou ontwaken zoiets moeten betekenen als in slaap vallen, of iemand anders in slaap doen vallen (met een knots bijvoorbeeld, om congruent te zijn met de Middeleeuwse kasteelmetafoor). Maar in deze groep woorden betekent ont- zoiets als  juist wel .... doen. 

En dan het woord ontmoeten. Helemaal raar. Volgens de eerste groep zou het betekenen: iets helemaal niet moeten. Bijvoorbeeld: 'jij ontmoet een nieuwe Post schrijven in deze blog'. Ofwel: 'jij hoeft geen nieuwe Post te schrijven'. Maar dat betekent het niet. En ontmoeten als element uit de tweede serie zou betekenen: juist wel moeten. Dan betekent de bovenstaande zin: 'Jij moet hoognodig een nieuwe Post schrijven'. Maar ook in die betekenis komen wij ontmoeten niet tegen in de Nederlandse taal.

Enfin, ik lig daar in bed en vindt het steeds raarder worden. Waar is de logica van dit alles? Mijn gedachten gaan verder. Ik constateer ook een verschil tussen Ont- dat bijna altijd aan werkwoorden vast zit, al is 'ontzettend' wellicht een uitzondering, en het voorvoegsel On- , dat er waarschijnlijk mee samenhangt, maar veelal vastzit aan zelfstandige naamwoorden: onmens, ondier, ongenoegen, etc. En dan betekent het zoiets als 'slecht'. Onmens (zelfst nmw) en ontmensen (ww) lijken wat met elkaar te maken te hebben, of toch niet? Moeilijk... Hoe zit het...? 

Ik woel in mijn bed, en de gedachten woelen in mijn hoofd. Het is inmiddels vijf uur. Ik ga maar eens naar de WC en pak mijn mobieltje erbij. Ik google wat, en ja hoor, daar is opeens het antwoord gevonden. Overigens: ook antwoord hoort erbij. Antwoorden is ontwoorden en hoort in de tweede serie thuis, bij ontwaken.

Het zit als volgt. Er zijn twee verschillende voorvoegsels die samen zijn gekomen in Ont- . De eerste is 'anda', verwant aan 'anti' en betekent een verwijdering of tegenstelling. De tweede is 'ent-' of 'in-' en betekent het begin van.... Dat verklaart de tweede serie. Volgens de etymologen is er ook nog een derde bron, maar die lijkt erg op de tweede en laat ik even terzijde. 

Rest nog wel het woord 'ontmoeten'. Die hoort in de tweede serie thuis. Moeten en gemoeten zijn verdwenen oud-Nederlandse werkwoorden voor tegenkomen, zoals in het Engels: to meet. Ontmoeten hoort thuis in de tweede serie.

Tot zover dit stukje Opperlands, ciao, Brat.

Update: Helaas blijft de brat-reactie nog uit. Gelukkig wel een reactie van het fameuze radioprogramma van Frits Spits: